"Alev" John Steinbeck

Masal tadındadır hep Steinbeck`in eserleri. Herhalde iyi ve kötünün sonu gelmez mücadelesidir buna sebep. Tam da Amerikan tarzı hayat/sahne ve Amerikan karakterler var ama masalsı bir Amerika`dır bahsedilen. Yazar ilk başta neden piyes tarzında yazmayı seçtiğini açıklar. Bildiğimiz üzere piyes, sahnelenmek üzere yazılmış tiyatro metinlerine denir. En önemli özelliği ise metnin değiştirilemez olmasıdır. Buna güvenerek Steinbeck piyes halinde anlatmak istemiş derdini. Eser 4 bölümden oluşuyor ve her bir bölüm sembolik olarak bize dünya hayatını anlatır. Birinci bölüm sirkte yaşanan olayları anlatır ve aynı isimle adlandırılır. Joe Saul`la arkadaşının konuşmalarından karakterler hakkında bilgi edinmiş oluyoruz. Yaşlanmıştır Joe ama yine de kahraman bir karakter geri tasvir edilir. Büyük babasının ismini almıştır ki, bu da yaşadığı toplumda kalıtımsal özelliklere ve nesillerin birbirine saygılı bir biçimde devam etmesine ne kadar büyük önem verildiğini gösteriyor. İlaveten, büyük babası da hayattayken,"2 tür soy vardır, palyaço ve cambazlar."demesi John`u ve o toplumdaki diğer bireyleri

geçmişi her an sırtlarında taşımaya zorlar. Toplum bu bireylerin gözünde de ikiye bölünmeye başlar, ben ve öteki ayrımı daha da belirginleşmeye başlar ve şiddet artar. Joe ile Victor arasındaki gerginliği de hayatı palyaço ve cambaz üzerinden algılamaya bağlayabiliriz. Victor Joe`nun yanında çalışan genç aktörlerden biri. Çadırda hazırlıklar yapılırken Joe`ya yakın insanlar onda bir değişiklik hissederler. Bu değişim onun çocuk sahibi olamamasından kaynaklanıyor. Victor`la tartışır ve ona tokat atar. İki erkeğin, palyaço ve cambazın kavgası piyes boyunca sürer. Yazar ailenin ve dünyanın kurtuluşunu ailenin çekirdeği olan çocuğa bağlar. Sonra Victor`la Mordeen (Joe`nun eşi) arasında tartışma çıkar. Herkesin kendisine hayran olduğunu düşünen genç aktör, zorla kadını öpmeye kalkışır. Kadına karşı kaba kuvvet kullanırsa kadın bu yasak ilişkinin kendi suçu olmadığına inanır Victor`a göre. Yani bir kadını istiyorsan o aşamaya kadar gitmen gerekir. Bu arada Mordeen`le Joe`nun ortak arkadaşı olan Ed gelir ve Victor`u kapı dışarı eder. Mordeen adı bana modern kelimesini  anımsatıyor ve büyük ihtimalle yazar bunu hesaplayarak kullanmış."Modern dünyada Mordeen gibi kadınlar ancak hayatta kalabilir ve ailesini yaşata bilir" demek istiyor galiba. Mordeen`in Morning (sabah) kelimesiyle de benzerliği var ki, bu da yine aynı anlama gelir.

Mordeen`in sandığı detaylı betimlenir. Sandık onun kadınlığını, bireyselliğini ve kişiliğini simgeler. Bireyselliğin sonucu onu toplumda belki de kabul görmeyecek bir seçim yapmaya zorlar. Mordeen Ed`e başkasından hamile kalıp bunu John`a belli etmeyeceği kararını belli eder. Tam da Steinbeck`in bu piyesinde romanlarından farklı olarak kadın karakteri şeytan mizacı olmadan gösterdiğini düşünüyordum ki, Mordeen böyle bir seçim yaptı. Ve ben yine kadının seçiminin bu ailenin sonu olacağını hissettim. Edebiyat kokusu programında duymuştum, her yazarın aslında bir tek eseri vardır, diğerleri onun devamı niteliğindedir. Joe sarhoş olur ki, bu da Ed`le Mordeen`in planıdır. O gün işte Mordeen kararlaştırdığı işi yapar. Joe çadıra gelir ve ayna kırılır tesadüfen. Bu da piyesin sonunda Joe`un karakterini neredeyse yıkıp yeniden inşa edeceğinin bir öngörüsü olarak nitelendirile bilir.

İkinci bölüm Çiftlik bölümüdür. Mordeen hamile kalır, ailecek parti yapmaya hazırlanırlar ama Victor çocuğun kendisinden olduğunu anlar. Sahip çıkmak ister her ikisine ama kadın kabul etmez, zaten amacı da bu değil. Victor ayaklarına kapanır, onu halen sevdiğini, unutmadığını söyler. Mordeen`in Joe`yu nasıl sevdiğini görüyor ve o sevgiye kendisi sahip olmak istiyor. Bu arada şimşekler çakar ve biz Shakespeare oyunlarını hatırlarız. Demek ki bu an körü körüne karar verilecek ve karakterlerin hayatı kökünden değişecek. Victor gitmeyeceğine karar vermiştir...

Ayrıntı Bebeğinin röntgen filmini kilisedeki kabartmalara benzetir Mordeen. Böylece kendi günahıyla din arasında bir bağlantı kurar.

Joe çocuğuna sağlam bir kan verip vermediğini öğrenmek için doktora gider ve hiçbir zaman çocuk sahibi olamayacağını anlar.

Üçüncü bölüm Deniz bölümüdür. Deniz bu bölümde bütün karakterlerin hayatında önemli rol oynar. Victor sarhoş bir halde tam doğum yaklaşmışken Mordeen`i almaya gelir. Mordeen bıçağı alır ve onu öldürmeye tam yaklaşmışken, karanlıkta onları izleyen ama kendisi görünmeyen Ed gelir. Bu cinayetin Mordeen tarafından işlenmesine göz yumamaz ve Ed`i denize atarak kendisi öldürür. Bütün bu olaylar yaşanırken denizin varlığı yoğun biçimde hissedilir. Ed denizle gitmeye karar veriri, sebebi ise yakalanmamak. Aslında Victor da tam bu amaçla gelmişti, Mordeen`i alıp denizle seyahate çıkmak. Günahın meskeni haline gelir deniz bir anda. John doktordan gelir, her şeyi bildiğinin söyler. Mordeen konuşamaz, Ed Joe`yu tokatlar ve ne yaparsa yapsın onu seven bir kadın olduğunu ve ikisinin bir ailesi olduğunu hatırlatır.

Dördüncü bölüm-Çocuk. Doğum gerçekleşir. Mordeen kendinde değildir, Joe`yu tanımaz, çocuğunun öldüğünü ama bunun Joe`ya söylenmemesi gerektiğini söyler. John onu sakinleştirir ve gerçeğe döndürür. Joe`nun yüzünü göremediğinden yakınır Mordeen. Tam da burada kırılan aynayı hatırlıyoruz. O ayna  eski Joe`nu da götürdü beraberinde. İşte bu yüzden Mordeen onu göremedi ilk başta.

Yazımın başında piyesi oluşturan 4 bölümün dünyayı, hayatı simgelediğini söylemiştim. Sirk bölümü adı itibariyle bize yine Shakespeare oyunlarını, Hamlet`i ve dünyanın geçiciliğini anlatır. Çiftlik Adem ile Havva`nın indirildiği yeri simgeliyor. Deniz insanların herhangi bir şeyi arzulaması, şehvetidir. En son bölüm olan  Çocuk bölümü ise Adem ile Havva`nın yeryüzü macerasını noktalayan meyvedir sanki. Yani insanoğlu sirkle başladığı hayatını çocukla taçlandırmalı ve sonlandırmalıdır. Aynı zamanda, bebeklik, çocukluk, yetişkinlik ve yaşlılık dönemlerine de bir gönderme olarak görebilir bu 4 bölümü.

Piyeste sık sık ateşten söz ediliyor. Sirk bölümünde hamile bir kadının ateş gibi yanması, Mordeen`in bebeği, vs. Ateş günah demektir Hristiyanlıkta. Anne bir günaha hamiledir ama tezat olarak bu günah kurtuluşu simgeliyor.

Stainbeck`in sade anlatımı piyesin akıcı olmasını sağlıyor. Adeta bir masal dinliyorsunuz gibi hissedersiiz. Masallardaki gibi anlatım devam ederken önemli kısımlarda özlü sözlerle eşlik eder size yazar.

Ed karakteri yazarın gerçek hayatta Ed Ricketts isimli arkadaşının ölümünden etkilenerek eklenmiştir. Ed araba kazasına hayata veda etmiştir. Hatta deniz motifinin piyeste çok kullanılması, arkadaşının veda töreninin denize yakın bir yerde gerçekleştirilmesinden kaynaklandığı söylenir. 

Yazar hakkında...

John Ernst Steinbeck 1968`de Amerikan edebiyatında pek ünlü Salinas vadisinde doğdu. Gazap üzümleri, Fareler ve İnsanlar en çok beğenilen eserlerindendir. Bir çok eserini okuduğum için yazarın anlatım tarzını anladığımı düşünüyorum.  Alev piyesini de buna dayanarak yorumladım. 1962 yılında Nobel kazanmış yazar Amerika`nın yapı taşlarından biridir. Gerçekçi akımda yazmıştır. Vikipedi`de John Steinbeck üzerine FBI dosyaları bile mevcut.

Salinas`taki Steinbeck Merkezini sanal olarak ziyaret ede bilirsiniz. www.steinbeck.org

Vikipedi`de John Steinbeck üzerine FBI dosyaları bile mevcut.